این مقاله سیری کوتاه و بررسی فشرده ای در سفرنامه‌های اروپائیانی است، که در آن به توصیف سرزمین گیلان پرداخته‌اند و یا سخنی از آن میان آورده‌اند. نویسنده کوشش کرده تا ضمن معرفی این سفرنامه‌ها و شرح مختصر پدید آورندگان آن به نقد و بررسی این آثار بپردازد، ودر ذیل شرح حال هر یک از سفرنامه نویسان توصیفی را که از گیلان بویژه شهر رشت به دست داده‌اند، ارائه نماید.
صرف نظر از اهمیت سفر نامه های اروپائیان و تفضیل آنان در پاره ای از موارد به برخی از اشتباهات سیاحان اشاره شده است، که در جای جای این مقاله آمده است. در این پژوهش سفرنامه‌های اورسل، فریزر، الئاریوس، مکنزی، ملگونف، بُهلر، پولاک، بنجامین،جکسن ، نیکیتین ،اوبن ،کارلاسرنا، ریچاردز، ژوبر، بایندرو فوریه به ترتیب مورد بررسی قرار گرفته است
کلید واژگان: اروپائیان، رشت، الئاریوس، فریزر، سفر نامه.
در کمتر سفرنامه اروپایی است، که از سرزمین گیلان به ویژه شهررشت سخنی به میان نیامده باشد. زیرا رشت در گذشته بر سر راه اروپا قرار داشت، و بمنزله دروازه اروپا بود. غالباً سفیران، جهانگردان، بازرگانان و مسیونرها پیش از پیدایش مسافرت هوایی از اروپا به روسیه می‌آمدند، و از آنجا وارد گیلان می‌شدند. … »
سفر نامه هایی را که اروپاییان در باره گیلان نوشته اند، برخی مفصل و بعضی مختصر است. هر چند آنان نتوانستند در پاره‌ای آثار دیدگاه‌های مغرضانه خویش را پنهان سازند. به هر روی این نوشته‌ها تصویری روشن از آداب و رسوم، تاریخ و فرهنگ و اوضاع اجتماعی گذشته ایران و ایرانیان را به ما می‌نمایاند.
همواره سفر نامه ها منابعی سودمند برای پژوهشگران ایرانی، بویژه گیلان شناسان خواهد بود. اوج سفرنامه نامه‌نویسی را باید در عصر صفویان، و شدّت آن را دوره قاجار دانست. اگرچه پیش از دوره صفوی در دوره حکومت ﺁﻕ ﻗﻮﻳﻮﻧﻠﻮﻫﺎ کار سفرنامه نویسی آغاز شده بود. در این باره می توان به سفرنامه ونیزیان اشاره کرد.
سیاست تساهل مذهبی شاه عباس و شاه صفی این امکان را برای اروپائیان فراهم آورد، که به راحتی وارد ایران شوند، و آزادانه به کار تجارت و تبلیغ بپردازند. چنانکه در زمان شاه عباس و جانشینان وی شاهد ورود مسیونرهایی هستیم، که از این سیاست بهره جسته‌اند. عناوین سفرنامه‌های اروپایی را درباره ایران می‌توان در کتاب «سفر اروپاییان به ایران» اثر معروف ژان شیبانی یافت.
نویسنده در این جستار کوشش کرده است، تا پاره‌ای از سفرنامه اروپائیان درباره گیلان را مورد نقد و بررسی قرار دهد، و حاصل آن را تحت عنوان سیمای «رشت در سفرنامه‌های اروپایی» به دوستداران فرهنگ گیلان عرضه نماید. معترفم که بسیاری از سفر نامه ها که هنوز به فارسی ترجمه نشده است، و یا اسامی آن در بوته فراموشی قرار گرفته، و در حیطه تحقیق مجهول مانده است. بنابر این راه پژوهش همچنان باز خواهد ماند، اینکه توانسته‌ام از عهده کار برآیم داوری آن را به خوانندگان می‌سپارم.
لینک مستقیم مقاله
