نمودار كلي توان اقتصادي، سياسي و نظامي ايران در دورهاي كه با انقراض صفويه آغاز
مي شود و به انقلاب مشروطه ختم ميگردد، نزولي است و معمولاً از آن به انحطاط ايران تعبير كرده-
اند. در اين دوره تداوم گسترش ارتباط ايران با ساير كشورها که پيش از اين آغاز شده بود، زمينه را
براي خلق سفرنامه هايي كه نويسندگان آنها با هدفهاي متفاوتي به ايران ميآمدند، فراهم ساخت.
سفرنامه نويسان دوره ي مذكور حامل مدرنيته ي غرب بودند؛ به همين دليل ، هرچند بيشتر آنها
تحت تاثير نگاه شرق شناسانه، از مفاهيم برساخت هاي چون استبداد شرقي و انحطاط شرق يا شرق
عقب مانده استفاده ميكردند، به مشكل ايران از زاويه ي جديدي مي نگريستند كه در منابع ايراني
مفقود است؛ و براي آن علل متفاوتي عنوان مي نمودند. وجه غالب اين علل، سياسي بود و در رأس
آن شيوه ي حكومتي ايران قرار داشت . براساس اين ديدگاه، شيوه ي حكومتي ايران و تمركز قدرت
سياسي و اقتصادي در دست يك فرد، زمينه ي فساد، ظلم وستم، ناامني و دخالتهاي خارجي را
فراهم مي آورد كه خود باعث انحطاط ايران در اين دوره گرديد. بررسي ديدگاه سفرنامه نويسان از
سويي اشكالات نگاه شرق شناسانه را روشن مي سازد و از سوي ديگر زاويه ي جديدي براي فهم
تاريخ ايران ميگشايد.
واژه هاي كليدي : انحطاط ايران، سفرنامه، استبداد، بي قانوني، ناامني

مجله مطالعات تاريخ اسلام
سال چهارم/ شماره ي 13 /تابستان 1391

www.safarvaname.ir