بازتاب تاریخ فرهنگی و اجتماعی مسلمانان در سفرنامة ابن جبیر
سفرنامه ها از جمله منابع مهم در بررسی وضعیت فرهنگی و اجتماعی دوره های تاریخی به شمار می روند. سفرنامة ابن جبیر در زمرة این منابع مهم است. سفر ابن جبیر، عالم سنی مذهب اهل اندلس، در نیمه دوم قرن ششم هجری، به قصد انجام مناسک حج، از غربی ترین منطقة جهان اسلام در آن تاریخ، یعنی اندلس، به مرکز جهان اسلام، گام مهمی در جهت معرفی وضعیت فرهنگی و اجتماعی مسلمانان در قرن ششم قمری به حساب می آید. وی در مسیر خود، ابتدا به سرزمین مصر رفت، سپس به حجاز رسید. او پس از اعمال حج، از سرزمین عراق و شام دیدن کرد. بازدید وی از جزیرة سیسیل و شرح ماوقع آن از جملة قدیمی ترین گزارش ها از آن منقطه است که تحت حکومت مسیحیان اروپا اداره می شد. مسئلة مهم این است که با توجه به سفرنامة ابن جبیر، آیا می توان وضیعت فرهنگی و اجتماعی مسلمانان آن دوره را به دست آورد؟ همچنین وضعیت شیعیان و شرایط زندگی آنان، اوضاع مسلمانانی که در آن مناطق مسیحی نشین سکونت داشتند و میزان تأثیر دیدگاه مذهبی ابن جبیر در نقل مطالب کتاب چگونه است؟ متن پیش رو با هدف پاسخ گویی به سؤالات مذکور سامان یافته است. وضعیت فرهنگی و اجتماعی مسلمانان به صورت عموم و شیعیان به طور خاص در سفرنامة ابن جبیر منعکس شده است. همچنین دربارة شیعیان نیز گزارش های جالب توجه – هرچند گاهی همراه با تعصب – در کتاب آمده است.
منبع: تاریخ اسلام در آیینه پژوهش سال سیزدهم بهار و تابستان 1395 شماره 1 (پیاپی 40)