چکیده: سفرنامه هاي خارجی غالباً توسط مأموران سیاسی و مبلغان مذهبی مسیحی تدوین گردیده که البتـه منـافع، اندیشـه هـا و مقاصد سیاسی مذهبی خاص خود و دولتهاي متبوع شان را در تصویربرداري از شرایط اجتمـاعی جامعـۀ اسـلامی و در رأس آن جامعۀ ایرانی در سده هاي اخیر دخالت داده اند. مستشرقان انگلیسی از این جمله انـد کـه جانـب دارانـه، همـراه بـا تعصب، و توجیه استیلاي خود بر جهان اسلام، به نگارش سفرنامه هایی در این خصوص مبادرت ورزیده اند.این پژوهش درصدد پاسخ به این سؤال اساسی است که مستشرقان انگلیسی چه تصویري از جامعـۀ اسـلامی و در رأس آن، ایران عصر قاجار در سفرنامه هایشان ارائه کرده اند؟ یافته هاي پژوهش ضمن اثبات فرضیۀ مطـرح شـده ، بیـانگر ایـن واقعیت است که نداشتن شناخت واقعی از مذهب و اجتماع اسلامی ایرانی از یکسو، و نیز بینش استعماري اسـتثماري انگلیسی ها از دیگر سو، موجب گردیده آنان گزارشی همراه با تحقیر نسبت به فرهنگ و اجتماع میهنمـان در ایـن دوره و در ابعاد گوناگون در منابع سفرنامه هایشان انعکاس دهند که البته با واقعیات تاریخی مغایر است. جوامع اسلامی به شکلی توهین آمیز، منحط، کهنه، خرافاتی، جاهل، اهل افراط و تفریط، دو فضایی، دروغگو، متملق و در یک عبـارت ، فلاکـت زده و عقب مانده در اخلاقیات، آداب و رسوم، و اعتقادات مذهبی معرفی گردیده اند. در این میان، نگـاه بخشــی ،سـطحی و در عین حال، تعمیم یک رذیلت اخلاقی به کل جامعۀ ایرانی نیز از نکاتی است که نگاه بیطرفانه و منصفانۀآنان را با تردید جدي مواجه می سازد. مستشرقان انگلیس برخلاف دیگر اروپاییان، که به زیباییها و جذابیتهاي دنیاي اسلام نیـز توجـه نشان داده اند، غالباً نگاه یک سویه را در این زمینه تبلیغ کرده و از ذکر وجوه مثبت زندگی و فرهنـگ مـردم آن کاسـتن ورزیده اند.
کلیدواژهها: سفرنامه، جامعۀ اسلامی ایرانی، عصر قاجار، رویکرد تحقیرآمیز، مستشرقان انگلیسی.
