فرم و ساختار کتاب «حج» دکتر علی شریعتی متأثر از مناسک حج بوده و به نوعی می توان آن را یک کتاب سفرنامه دانست. این کتاب به گفته شریعتی سفرنامه یک حج‌کننده مسلمان است. کتاب «حج» رساله فقهی نیست، بلکه رساله فکری است و در مقدمه‌ی مهم کتاب «حج» نویسنده تأکید دارد مؤمنان تفسیرها و تجربه‌های شخصی خود را از امور معنوی بنویسد.
دکتر شریعتی در این کتاب تأکید دارد که یک متخصص فقه و کلام نیست، بلکه صرفاً خود را یک حج‌کننده مسلمان می‌داند، سعی می‌کند فارغ از عادت‌های معمول درباره تجربه دینی‌اش سخن بگوید و از این حرکت می‌توان به عنوان گامی در جهت دموکراتیزه کردن برداشت‌های دینی یاد کرد. شریعتی تأکید دارد از این کار در پی آن است که کتاب خواندنی قرآن خوانده شود.
گفتنی است کتاب «حج» در سه بخش تدوین شده است؛ بخش نخست حج عمره که شریعتی از آن به عنوان سفر به کعبه یاد می‌کند، بخش دوم حج بزرگ‌تر که شریعتی آن را سفر از کعبه نام می‌نهد و معتقد است حج بزرگ‌تر با ترک کعبه آغاز می‌شود و فصل سوم بزرگ‌تر از حج است که همانا آن را شهادت می‌داند و این بخش اشاره مستقیمی به ناتمام ماندن سفر حج امام حسین (ع) و حرکت او به سمت کربلاست. در فصل حج عمره زیرفصل‌های حج، موسم احرام، کعبه، طواف، بیعت و سعی قرار دارد.
هرگز از دوباره جان گرفتن ابلیسِ بی‌جان شده غافل مباش! که انقلاب پس از پیروزی نیز هماره در خطر انهدام است، در خطر ضد انقلاب است. کفر و دین تعصب و تفرقه نیست، خیالبافی‌های بی‌درد و جدال بی‌دردان فیلسوف و صوفی نیست، کفر و دین غی و رشد انسان است. حسین یک درس بزرگ‌تر از شهادتش به ما داده است و آن نیمه‌تمام گذاشتن حج و به سوی شهادت رفتن است. حجی که همۀ اسلافش، اجدادش، جدش و پدرش برای احیای این سنت جهاد کردند، این حج را نیمه‌تمام می‌گذارد و شهادت را انتخاب می‌کند. مراسم حج را به پایان نمی‌برد تا به همۀ حج‌گزاران تاریخ، نمازگزاران تاریخ، مؤمنان به سنت ابراهیم، بیاموزد که اگر امامت نباشد، اگر رهبری نباشد، اگر هدف نباشد، اگر حسین نباشد و اگر یزید باشد، چرخیدن بر گرد خانۀ خدا با خانۀ بت مساوی است.
