سفرنامه مهرماه عصمت السلطنه دختر فرهاد میرزا
مهرماه خانم دختر فرهاد میرزا معتمدالدوله از بطن جهان‌آرا خانم[ دختر محمدعلی میرزا دولتشاه بود. محمدشاه که در اواخر عمر نسبت به فرهاد میرزا کمال محبت را داشت، برای آن که برای پسر محبوب خود عباس میرزا ملک‌آرا، که معروف بود رقیب ناصرالدین میرزا برای جانشینی شاه است، حامی‌ای در خانواده سلطنت ترتیب دهد، مهرماه خانم را به نامزدی مُلک‌آرا درآورد. اما با فوت محمدشاه در ششم شوال ۱۲۶۴ قمری و آغاز سلطنت ناصرالدین شاه، ملک‌آرا به عتبات عالیات تبعید شد و این ازدواج محقق نگردید.
مهرماه در جوانی با میرزا محمد قوام‌الدوله آشتیانی که چندین سال از او بزرگتر بود، ازدواج کرد. حاصل این ازدواج دو فرزند بود. پس از فوت قوام‌الدوله در سال ۱۲۹۰ قمری، مهرماه خانم به ازدواج پسرعموی او میرزا موسی وزیرلشکر آشتیانی درآمد. او در سال ۱۲۹۷ قمری راهی سفر حج شد که ده ماه به طول انجامید و سفرنامه عصمت‌السلطنه ارمغان همین مسافرت است. در زمان بازگشت مهرماه خانم به تهران، دو ماه از فوت وزیرلشکر می‌گذشت.
او در محرم سال ۱۳۰۳ قمری عصمت‌السلطنه لقب گرفت. و سرانجام در رمضان سال ۱۳۳۶ قمری درگذشت.
این سفرنامه هم مانند دیگر سفرنامه های دوره قاجار، به بیان منازل راه و مشکلات و گرفتاری های سفر پرداخته است. در آن دوره کمتر سفری صورت می گرفت که همراه با مصیبت و گرفتاری، بویژه حمله اعراب به کاروان حجاج، نباشد. مؤلف به تفصیل این دشواری ها را گزارش کرده است. فرق این سفرنامه با سفرنامه های دیگرِ این دوره، یکی هم همین است که مسائل سفر از دید یک زن، گرچه از طبقه اشراف، منعکس شده است.
به پیشنهاد سرکارخانم فاطمه احمدی
www.safarvaname.ir
