مُستنصر حسین تارَر (زاد روز: 1939) در شهر لاهور پاکستان به دنیا آمد. وی رُمان‌نویس و ادیب پاکستانی است، اما شهرت وی به دلیل سفرنامه‌هایش است. وی برای نخستین بار در سال 1957 برای شرکت در جشنوارة جوانان به مسکو رفت. ماجرایِ آن در هفته نامة قندیل در سال 1959 منتشر شد. رُمانی کوتاه به نام «فاخته» بر پایة آن نوشت. و از اینجا سفرنامه‌نویسیِ وی به صورت جدّی آغاز شد. سفرنامههایِ وی هم دربارة سفرهایش به داخل پاکستان است و هم خارج پاکستان. وی چندین بار به مناطق کوهستانی سفر کرد، از قله‌هایِ مرتفع و درّه‌هایِ عمیق و تنگ و خطرناک عبور نمود. آقای مستنصر 12 سفرنامه دربارة شمالِ پاکستان نوشته است، به ترتیب: «داستانِ هُنزا- که نخستین سفرِ اوست»؛ «سفرِ شمال»؛ «کِی.تو »؛ «نانگا پَربت»؛ «یاک سرای»؛ «سفرِ شمال»؛ «دیو سالایی»؛ «شِشمالِ بی‌مثال»؛ «ارتفاعاتِ برف‌پوش»؛ «کالاش»؛ «رَنی گَلی-آخرین سفرنامة شمالِ پاکستان است». [*]
خود او دربارة نگارشِ زیاد سفرنامه‌هایش نوشته است: «بسیاری از مردم می‌پرسند و می‌خواهند بدانند که آیا من فقط به این خاطر سفر می‌کنم که پس از برگشت سفرنامه بنویسم. هرگز چنین نیست. من بیشتر سفرهایم را در زمانی انجام دادم که در برگشت درباره‌اشان نمی‌نوشتم. اگر من ادیب هم نبودم، باز هم همین قدر سفر می کردم که تاکنون کرده‌ام… چون برای من، آوارگی، مهم‌ترین جذبه و احساس است. رویدادها را بر صفحة کاغذ می‌آورم و مردم را با خودم در آن سفر شریک می‌کنم و برای زنده کردن آن سفر، گویا من به سفر دیگری می روم» (غار حرا، ص 188)
بسیاری از سفرنامههایِ آقای مُستنصر چندین بار چاپ شده‌اند. دربارة سفرنامههایِ او دو پایان نامه به اردو در پاکستان نوشته شده است:
– «حج نامہ کی روایت میں مستنصر حسین تارڑ کے سفرناموں کا مقام»، (= جایگاه سفرنامههایِ مستنصر حسین تارَر در بین حج‌نامه‌ها)، نام پژوهشگر: عبدالستار، استاد راهنما: دکتر نجیب جمال، سال دفاع: 2010، گروه اردو، دانشگاه اسلامیِ بَهاوَل‌پور، پاکستان، سال دفاع: 2010. [**]
– «مستنصر حسین تارڑ کے سفرناموں میں تکنیک و تجربات»، (= سبکِ نگارشِ سفرنامههایِ مستنصر حسین تارَر) نام پژوهشگر: سلمد اسلم سدوزئی کشمیری، استاد راهنما: دکتر روبینه شاهین، گروه اردو، دانشگاه پیشاور، سال دفاع: 2014.
«آکادمی ادبیات پاکستان» در اسلام‌آباد دربارة زندگی‌نامه و آثارِ شخصیت‌هایی معروف پاکستان سلسله کتابهایی به زبان اردو با عنوان: «پاکستانی ادب کے معمار» (= معمارانِ ادبِ پاکستان) منتشر می‌کند. شماره 134 این سلسله به آقای مُستنصر اختصاص دارد: « پاکستانی ادب کے معمار: مستنصر حسین تارڑ شیخصت و فن»، از: غفور شاه قاسم، سال چاپ: 2018.
در اینجا فهرست سفرنامه‌های چاپ شدة آقای مُستنصر به ترتیبِ سال چاپ آورده می‌شود. از آنجایی که بیشتر سفرنامه‌ها، بارها منتشر شده‌اند، چاپِ نخست آنها مدنظر است:
1- «نِکلے تِری تلاش مَیں» (= برخاستم به جستجویِ تو)، التحریر، لاهور، 1971. دربارة سفر به کشورهای: افغانستان، ایران، تُرکیه، دانمارک، سوئد، نروژ، هلند، انگلستان، آلمان، فرانسه، اتریش است. ابتدا این سفرنامه سلسله‌وار در نشریة «سیاره دایجست» با عنوانِ «جائیو بَدیس» چاپ می‌شد که شفیق‌الرحمان هنگام چاپ به صورت کتاب این عنوان را انتخاب نموده بود.
2- «اندلس میں اجنبی» (= بیگانه‌ای در اندلس)، التحریر، لاهور، 1975. دربارة سفر به شهرهایِ: رو، سان سیتان، قشتالیه، ثوریا، مدینه سالم، مادرید، قرطبه، اثبلیه، ترموز، غرناطه در اسپانیاست.
3- «هنزه داستان» (= داستانِ هُنزا) ،انتشاراتِ سنگ میل، لاهور، 1985. سفرنامه‌نویس همراه پسر بزرگش – سلجوق- بود و دربارة سفر به درّة هُنزا است.
4- «خانہ بدوش» (= خانه به دوش)، انتشاراتِ سنگ میل، لاهور، 1978. دربارة سفر به کشورهای: افغانستان، ایران، ترکیه، سوریه، لبنان، ایتالیا. وی با هزینه مالی سردبیر مجله «دَنَک» سَرور سُکیِرا به این کشورها سفر نمود. درسال 1975 به گردش رفته بود. (ماهنامه دَنَک، از ماه می 1972 تا ژانویه 1980 به زبان اردو از لاهور منتشر می‌شد)
5- «سفر شمال کے» (= سفر به شمالِ پاکستان)، انتشاراتِ سنگ میل، لاهور، 1987. شاملِ دو سفرنامة سَوات و خنجراب است. سفرنامه‌نویس همراه همسر و فرزندانش بود.
6- «نانگا پَربَت» (= نانگا پَربَت)، انتشاراتِ سنگ میل، لاهور، 1991. شاملِ سه سفرنامه (1) همراهِ آقایان: نظامی و مطیع الرحمان (2) همراه پسرش (3) همسر و فرزندانش است. پس از چاپ این سفرنامه از طرفِ «آکادمی ادبیات پاکستان»، جایزه «ادبیات ملی» (قومی ادبی انعام) به سفرنامه‌نویس اعطا شد.
7- «نیپال نَگری» (= کشورِ نِپال)، انتشاراتِ سنگ میل، لاهور، 1998. سفرنامه‌نویس برای شرکت در همایش برگزار شده از طرف یونیسف به کشور نپال سفر کرده بود.
8- «کِی-تو کہانی» (= داستان کِی.تو)، انتشاراتِ سنگ میل، لاهور، 1993. سفرنامه‌نویس همراه 6 نفر به این کوه‌نوردی رفتند. وقتی این سفرنامه چاپ شد، مراسم رونمایی با هواپیما بر فراز کوه کِی.تو انجام شد. «هواپیماییِ بین‌المللیِ پاکستان» (پی.آی.اِی***). از شهر اسلام‌آباد حدود 60 نفر در این مراسم شرکت داشتند: خبرنگارانی از بی.بی.سی؛ صدای آمریکا، صدای آلمان.
9- «چَترال داستان» (= داستان چَترال)، انتشاراتِ سنگ میل، لاهور،1994. دربارة سفر به مناطق: گِلگِت وادی گوپس، وادی پُندر، درّة شیندور، چترال، کافرستان است.
10- «یاک سرای» (= یاک سَرای)، انتشاراتِ سنگ میل، لاهور، 1997. دربارة سفر به دامنه‌های پامیر، نزدیکِ کرومبر، واخان پتی در افغانستان است.
11- «پُتلی پیکنگ کی» (= عروسکِ زیبا)، انتشاراتِ سنگ میل، لاهور، 2000. دربارة سفر به چین است.
12- «شمشال بے مثال» (= شمشالِ بی‌مثال)، انتشاراتِ سنگ میل، لاهور، 2000. سفرنامه‌نویس برای شرکت در همایش بین‌المللیِ در گِلگِت رفته بود.
13- «سِنو لِیک» (= دریاچة برفی)، انتشاراتِ سنگ میل، لاهور، 2000. سفرنامه‌نویس همراه دوستانش به دریاچة برفی در ارتفاعات کوهِ قراقورم رفته بود.
14- «سُنَهری اُلّو کا شهر»(= شهرِ جغدِ طلایی) انتشاراتِ سنگ میل، 2001. سفرنامه‌نویس برای نخستین بار در فوریه 1956 به دهلی رفته بود. سالها بعد برای شرکت در یازدهمین همایش ادیبانِ کشورهایِ سارک در سال 2004. در این کتاب، هر دو سفرنامه نوشته شده است.
15- «دیوسایی»(= دیو سایی)، انتشاراتِ سنگ میل، لاهور،2002. سفر به مناطقی در ارتفاع 16500 فوت از سطح دریا.
16- «منه ول کعبه شریف»، (= روی به کعبة شریف)، انتشاراتِ سنگ میل، لاهور، 2004. نویسنده در اکتبر 2003 عمره به جای آورد. در فوریه 2004 به حج مشرّف شد.
17- «غار حرا مین ایک رات» (= شبی در غارِ حرا)، انتشاراتِ سنگ میل، لاهور، 2004. سنگ میل لاهور. در این سال از طرف «انجمن فروغ اردو ادب» در کشور قَطر به وی جایزه نقدی و لوح تقدیر اهدا شد که در راه مدینه را هم زیارت کرد. و شبی را در غار حرا گذراند.
18- «برفیلی بلندیاں» (= ارتفاعات برف‌پوش)، انتشاراتِ سنگ میل، لاهور، 2004. نلتر، پکورا تریک، درّة گندوگورو، لیلی پیک تریک است.
19- «کالاش» (= کالاش)، انتشاراتِ سنگ میل، لاهور، 2005 . دربارة سفر به وادیِ کافرستان است که به صورت سریال تلویزیونی در13 قسمت به نمایش درآمد.
20- «رَتی گلی» (= رَتی گَلی)، انتشاراتِ سنگ میل، لاهور، 2006. سفرنامه‌نویس برای نخستین بار به وادی کاغان و کشمیر پاکستان در سال 1956 سفر کرده بود. سالها بعد در سال 2003 به اینجا رفت. در این کتاب درباره سفر به جیل سرال،جیل لولو سر- دودی پَت است.
21- «ماسکو کی سفید راتین»، (= شب‌هایِ سفیدِ مسکو)، سال چاپ: 2008. سفرنامه‌نویس برای نخستین بار در سال 1957 سفر کرد. چند سال بعد،تاجر روسی- ژوگینی زاخاروف- همراه دوست پاکستانی‌اش آقای تنویر بُتّا نزدِ آقای مستنصر رفت و گفت که دخترِ کوچکِ او – آنیا- در گروه اردو دانشگاه مسکو درس می‌خواند. کتاب‌های آقای مستنصر را می خواهد و می‌خواهد که ایشان در گروه اردو دانشگاه مسکو سخنرانی کند. به این ترتیب، آقای مستنصر با هزینه دانشگاه مسکو در سال 2007 به آنجا رفت. آنجا متوجه شد که سفرنامه‌اش « برخاستم به جستجویِ تو» جزو کتابهایِ درسیِ گروه اردو دانشگاه مسکو است. ( در سفارت اتحاد جماهیر شوروی در پاکستان «نشریه طلوع» به اردو چاپ می‌شد).
22- «نیویارک کے سَو رَنگ» (= نیویورکِ صد رنگ)، انتشاراتِ سنگ میل، لاهور، 2009. دربارة سفر به آمریکاست.
23- «الاسکا ہائی وے»(= شاهراهِ آلاسکا)، انتشاراتِ سنگ میل، لاهور، 2011.
24- «ہیلو ہالینڈ» (= سلام هُلند)، انتشاراتِ سنگ میل، لاهور، 2011.
25- «راکا پوشی نَگَر»(= منطقة راکا پوشی)، انتشاراتِ سنگ میل، لاهور، 2015.
26- «آسٹریلیا آوارگی» (= گشتی در استرالیا)، انتشاراتِ سنگ میل، لاهور، 2016.
27- «سفر سندھ کے “اور سندھ بہتا رہا”» (= سفر به سِند و رودخانة سِند در جریان است)، انتشاراتِ سنگ میل، لاهور، 2016.
28- «لاہور سے یار قند؛ سنکیا نگ چینی ترکستان کی طویل مسافتوں کا بیاں»، (= از لاهور به یارقند؛ طیِ مسافت‌هایِ طولانی در سَنکیانگ، ترکستانِ چین)، انتشاراتِ سنگ میل، لاهور، 2017.
29- «لاہور آوارگی»، (= گشت و گذار در لاهور)، انتشاراتِ سنگ میل، لاهور، 2017.
30- «پیار کا پہلا پنجاب؛ نو دن پنجاب کے»، (= نخستینِ پنجابِ محبت؛ نُه روز در ایالتِ پَنچاب)، انتشاراتِ سنگ میل، لاهور، 2017. دربارة سفرهایِ مختلف در روزهایِ مختلف به شهرهایِ ایالتِ پنجاب: کَلّر کَهار، شاهدرّه، نانکانا صاحب، جَندیلا شیر خان، دیپالپور، سیال‌کوت، قصور، اَمرَتسَر(این شهر در ایالتِ پَنجابِ هندوستان و به فاصلة کمی از مرز شمال غربی پاکستان قرار دارد).
پی‌نوشت
* دراین باره مقاله‌ای به اردو چاپ شده است: «مستنصر حسین تارڑ کے شمالی علاقہ جات کے سفرناموں کے فنی محاسن» (= ویژگی‌هایِ تکنیکیِ سفرنامههایِ شمالِ پاکستان نوشته ی مُستَنصر حسین تارَر)، مقاله نویس: دکتر احمد اقبال پارس، مجله «اِدراک»، شماره 14، سال 2020، دانشگاه هزارا، شهر مانسَهرا، پاکستان.
برگرفته از: مقاله با عنوانِ: «اسلامیہ یونی ورسٹی آف بہاول پور(فہرست مقالات ایم۔فل شعبہ اردو اقبالیات»، به کوشش خود مجله، «اردو ریسرچ جَرنل»، جلد 1، شماره 3، اوت- اکتبر 2014، ص 90
به پیشنهاد خانم لیلا عبدی خجسته
