در سال 1900 میلادی (1317 هجری قمری) مظفرالدین شاه پس از پنج سال پادشاهی برای نخستین‌بار آهنگ سفر به فرنگ می‌کند. اما از شوربختی‌اش خزانه خالی است و دولت نمی‌تواند هزینة سنگین این سفر را که نزدیک به هفت ماه طول خواهد کشید، عهده‌دار شود. امین‌السلطان، صدراعظم وقت، از بانک شاهنشاهی ایران درخواست وام می‌کند. این بانک را انگلیسی‌ها در سال 1889 میلادی به فرمان ملکه ویکتوریا با بستن قراردادی با دولت شاهنشاهی ناصرالدین شاه و بر پایة امتیازنامة رویتر تأسیس کرده بودند. قرارداد، حق انصاری نشر اسکناس را در ایران تا 800 هزار لیره انگلیسی بر پایة پشتوانة طلا و نقره در اختیار این بانک گذاشته بود. باری، بانک شاهنشاهی به درخواست امین‌السلطان جواب رد می‌دهد. شاه نیز او را عزل می‌کند و میرزا علی خان امین‌الدوله را به جای او می‌نشاند. اما بی‌درنگ پی می‌برد که امین‌الدوله با سفر او به فرنگ موافق نیست. پس شاه نیز برکنارش می‌کند و امین‌السلطان را از قم به تهران فرامی‌خواند و دوباره به صدراعظمی می‌گمارد. امین‌السلطان این‌بار دست به دامن بانک استقراضی ایران می‌شود. امتیاز تأسیس این بانک را دولت ایران در سال 1890 میلادی پس از واگذاری امتیاز تأسیس بانک شاهنشاهی به رویتر انگلیسی، به شخصی به نام ژاک بولیاکف، از اتباع روسیه، به مدت 75 سال با حق انحصاری حراج عمومی واگذار کرده بود. این بانک از پرداخت مالیات به دولت ایران معاف بود، اما متعهد بود که 10 درصد از درآمدش را به خزانة دولت بپردازد. باری، بانک استقرارضی درخواست امین‌السلطان را می‌پذیرد و دو و نیم میلیون منات طلا (معادل سه میلیون و چهارصد و سی و نه هزار لیره انگلیسی) با بهرة 5 درصد به دولت وام می‌دهد و چنین می‌نهند که دولت ایران وام را از درآمد گمرکات سراسر ایران جز فارس و بنادر جنوب بپردازد. بدین‌سان، دولت روسیه زمام گمرکات ایران را به دست می‌گیرد و خاطر مظفرالدین شاه از باب هزینة سفر به فرنگ آسوده می‌شود. سفرنامه‌اي كه اشاره شده، نوشته‌ي عبدالله مهندس نظامي و شهري است كه پيش از حركت مظفرالدين‌شاه به‌سوي فرنگ، به‌دستور شاه و با حكم امين‌السلطان، مأمور شده بود برود ‘براي ساختن پل فوريِ قزل‌اوزن و ديگر پل‌هاي كوچك‌عرض راه آذربايجان و رفع معايب و موانعِ عبورِعرابه‌هاي اردوي كيوان شكوه در آن سامان’.” مهندس عبدالله مأموریت خود را در 21 ذی‌القعده آغاز می‌کند و در هجدهم محرم سال بعد به پایان می‌برد و حوادث روی داده را در قالب سفرنامة مذکور و نقشة پیوست آن تهیه می‌کند. این سفرنامه، ره‌آورد سفر 57 روزة مهندس از دارالخلافة تهران تا کنارة رود ارس است.
https://www.30book.com/
https://www.agahbookshop.com/
نشر یافته توسط انتشارات: کندوکاو
