حاج بی بی کوکب بختیار در تاریخ ایران به عنوان نخستین زنی که سفرنامه نوشته، مشهور است. او دختر نصیرخان سردار جنگ ایلخانی بختیاری بود که در سال ۱۲۷۱ هجری شمسی متولد شد و توانست برخلاف بسیاری از دختران آن زمانه، به علت علاقه پدرش به علم و دانش زیر نظر معلمهای سرخانه درس بخواند و باسواد شود.
او بانویی اهل علم و سیاست و مطالعه بود و زمانی که در ملک شخصیاش یعنی عمارت دزک در چهارمحال بختیاری ساکن بود، پذیرای شخصیتهای مشهور ادبی ورجال بود؛ از دکتر محمد مصدق تا علامه دهخدا. عمارت دزک در فهرست آثار ملی هم ثبت شده و آنطور که در زندگینامه دهخدا آمده، تألیف لغتنامه، امثال و حکم در این عمارت و با استفاده از کتابخانه مجهز آن آغاز شده است. عبدالعلی خسروی از مورخان بختیاری درباره او نوشته است: «بی بی کوکب ازخانواده خوانین بختیاری و از زنان فاضله روزگار خود بود. او با سنت شکنیهای خود تمام کارهای سیاسی و اجتماعی مردان را انجام میداد.»
سرآرنولد ویلسون از ایرانشناسان و کارشناسان بزرگ خاورمیانه هم در خاطرات خود درباره بیبی کوکب نوشته: «در اینجا باید گفت که من در بین مردم ایران از هر طبقه اعم از ذکور و اناث حتی در میان رجال سیاسی این کشور کمتر کسی را دیدهام که به اندازه این بیبی وسعت اطلاعات داشته باشد.
بخشی از سفرنامه
فحمداً ثم حمداً ثم حمدا كه محول احوال بندگان و سبب ساز كار عالميان اسباب و ساز سفر خيريّتْ اثر فرنگ را كه اطبا جهت معالجه و صيانت نفس واجب دانسته و اقربا بر انجام آن اصرار مؤكّد دارند در مرافقت زوج معظّم مهيّا فرمود. تا دو سه ماه قبل از اين از همه اسباب سفر فقط عزم سفر در سر بود و خيال خام درنظر مینمود ولى بحمدالله به فضل و توفيق الهى وسايل ازهر جهت تدارك وتكميل گرديد و حاليا خود را نه فقط عازم و جازم بلکه مسافر روبه راه و راهى پا درركاب مىبينم «جرس فرياد میدارد كه بر بنديد محملها».
در سبب سازيش سرگردان شدم ، وز سبب سوزيش هم حیران شدم.
در خطوط ابتدایی سفرنامه، بیبی کوکب دربارة یکی از دغدغههای ذهنیاش پیش از سفر به فرنگ که همان نوع پوشش در آنجاست صحبت میکند، او در این زمینه از ایرانیان به فرنگ رفته پرس و جو و تحقیق کرده و به جواب رسیده است. دیگر دغدغة ذهنی او این است که غذا و خوراک در فرنگ چگونه است، برای حل این دغدغه نیز او به آیات و روایات استناد میکند.
سفرنامه بیبی کوکب علاوه بر آنکه اهمیت و اعتبار ادبی دارد، نشان دهندة وسعت اطلاعات، آگاهی، هوش و عدم خودباختگی نویسنده در مقابل ظواهر فرنگ است.
#متن از سرکار خانم فاطمه احمدی
